Андижондаги Дукчи Эшон қўзғолонининг 100 йиллигига бағишланади.
XIX асрнинг 90-йиллари. Туркистон.
Киприги қақшаган осмоннинг,
Кўзёши қуриган осмоннинг,
Гардиши қорайган қабоғин,
Асар йўқ нуридан осмоннинг.
Рутубат ёғилган кунларнинг
Астари — тунларда алам бор.
Деворлар тинглаган унларнинг
Бағрида кўкарар қанча зор.
Музлаган лой йўллар қасирлаб,
Ҳуркитар овозсиз зорларни.
Ҳар туйнук
Хиёнат қулоғин сийлаб,
Оёғин титратар ерларни.
Қирқ йилми, эллик йил боғида
Меваси пишмаган заминнинг,
Ҳовур ҳам қолмаган оҳида,
Тилини тишлаган заминнинг
Вужуди аёздан титрайди,
Қалбида бир исён ухлайди.
Совуқдан увушган қўлларин
Изғирин шамоллар “куҳ”лайди.
Ҳайқирар сукунат,
Сукунат —
Муаззин Ҳабаший овози.
Том битган қулоқлар тешилар,
Бошланур нолалар парвози…
Киприги қақшаган маконнинг,
Кўзёши қуриган маконнинг,
Кунидек қорайган дили ҳам,
Асар йўқ нуридан маконнинг…
1897 йил. Кеч куз. Мингтепа.
Тун…
Ямлаб ётар кўҳна қишлоқни
Тишларидан учқунлар сачраб,
Кулбаларнинг туйнукларига
Милтираган чўғларин ташлаб.
Шамол каби увлаган сукут
Кўчаларнинг ялаб тупроғин,
Остоналар остига мудраб
Мунглиғ-мунглиғ босар ёноғин.
Юрак ютиб бирор-бир оёқ
Уйқусини бузмаслиги рост.
Кулбаларда жонли ва жонсиз
Сукут сасин тинглайди, холос…
***
Бир хонанинг сарғиш девори
Мойчироқдан сарғаяр бадтар,
Уқаланиб кўчар сувоғи
Гоҳо-гоҳо сезгандек хатар.
Ўнгган кўрпа ёпилган сандал,
Аллақачон совиган ўти.
Сандал узра очилган китоб
Шифтнинг дардин ётади ўқиб.
Чироқ тили титрар,
Хавотир
Исён билан тиллашар тинмай.
Уй кўксига ёпишган алам
Ҳасрат билан эллашар тинмай.
Валиёна ўксик башорат
Деворларга битилар гўё,
Тўрт тик девор нега ишорат,
Тутқун ҳолин сувратими ё?!
Силкинади ҳаво безовта,
Ўт нафасдан учгани каби.
Кўзи қаро, гардиши сариқ
Даричанинг терлайди лаби.
Қайларгадир учгиси келар,
Отилгиси вазмин ҳавонинг.
Торлик қилар исёнларига
Оғушлари ўксик маъвонинг.
1898 йил. Эрта баҳор. Андижон.
Қалъа деворининг бўйлари баланд,
Сонсиз елкаларга солар юкини.
Майдонга ястанган узун сояси
Кўзлардан яширар Ватан кўкини.
Минглаб яроғларнинг шақир-шуқури
Ёғийнинг бегона тилига ўхшар.
Тўзғиган еридек нотаниш сўзлар
Улкан деворларга суяниб яшар…
Девор йиғласинму?!
Девор йиғлайди,
Шу азим тупроққа эш бўлганидан.
Қани,
Помпейона ларзалар қани?
Тик тутган лойлари кўчса танидан.
Қани,
Булут қувган илоғий нафас,
Дарёлар забтига сололган тўғон?
Нақшбанд тариқи бегона эмас,
Улуғлар лойидан тикдир бу қўрғон.
Осмон тўкилади кўк косасидан,
Занглатар яроғлар тиғин ёмғирлар.
Хўрсинган қалъанинг остонасида
Ғанимга дўст бўлган ҳаловат йиғлар.
Қалъа деворлари қутқуга паноҳ,
Қалъа деворлари қасосга қалқон.
Қалъа деворлари ютар қанча оҳ,
Қалъа деворлари туфлар қанча қон?!
***
Яшил боғларига чанг қўнган шаҳар
Ўйидек чирмалган жинкўчалари.
Шом каби қуйилар ҳар субҳи-саҳар,
Қуёшга ёпинчиқ хор кечалари.
Қайдадир қўпчийди қуриган тупроқ
Захча нигоҳларга тўлгудай бўлиб.
Бир лаҳза тупроқни қўзғатган оёқ,
Пойлоқчи кўзидан яширар йўлин.
Пичирлаб-пичирлаб қўяр бир журъат
Тунда саждадаги сўфийлар мисол.
Юмилган кўзлари очилсин фақат,
Очилса, ҳар посбон бўлади поймол.
Тунги шамолларда келар бир умид
Қирларни ёпинган чекка макондан…
Қалъада яроғлар шақир-шуқири,
Илинж бор,
Илинж бор отгувчи тонгдан…
1898 йил. Шаввол. Мингтепа.
Дукурлаб уради хоналар қалби —
Дукурлаб тебранар уйларда бешик.
Қимтилиб қотгандек кўрпалар лаби,
Очиқдек туради беркинган эшик.
Ҳар ҳовли-чорбоғда четлик этиги
Топтаган кўкатлар кўтарадир бош.
Тераклар ҳар ёна боқар энтикиб,
Қабр қўзғалгандай қўзғалар ҳар тош.
Масжидлар томида учар тавалло,
Куффор пешобидан девори бўзлаб.
Бир нафас қилгандай Қодири Оллоҳ —
Тебраниб кетади кулбалар юзлаб…
Томма-том, йўлма-йўл, эшикма-эшик
Кезар пайғамбардан қолган эътиқод.
Учар пайғамбардан мерос ҳур иймон,
Саждалар қўзғалур ўралиб фарёд.
Қийиқ кўзлар,
Бўртган ёноқлар,
Маст-аласт сўзлардан қулоғи безган.
Кечанинг пешини ҳимарар аста
Шамоллар — деворлар остини кезган.
Кетмону паншаха пойгакда қотган —
Ёғий қадамини кўтароқ посбон.
Улкан елкаларин суяшиб ётган
Адирлар бошида оқарар осмон.
Бир улуғ хитобга шайланган оғиз —
Қишлоқ нафасини ичига ютган.
Бу тун журъат танҳо,
Худодир ёлғиз,
Улуғ иймон файзи борлиқни тутган.
***
Оппоқ салла,
Чўзиқ нурли юз,
Мош-гуруч соқоллар силкинар майин.
Дунёга парвосиз юмилган жуфт кўз
Лабларга измини бергани тайин.
Зикри Худо билан тебранар вужуд,
Тасбеҳда сирғалар озғин бармоқлар.
Асрдек ястанган лаҳзалик сукут
Бағрида қатланган ларзани ёқлар…
Руҳлар салтанати қўзғала қолгин,
Тилингда айтилсин энг олий ҳукм.
Муборак қонларни тўкмасдан олдин,
Дилларни покласин осмоний рукн!
***
Боши эгик,
Қадди дол
Туғилмаган ахир юрт.
Унда ҳам бордир жамол,
Томони бор, ахир, тўрт.
Ул тарафда Қуёши,
Бул тарафда Ойи ҳақ.
Оғзида тузу оши,
Қозонида мойи ҳақ.
Олислардан таралган
Муғаннийнинг ноласи,
У ғамлардан яралган
Армонларнинг боласи.
Тошу тупроғи ҳикмат,
Нигоҳу оҳи исён.
Куну тунида меҳнат,
Чумоли қавми мисол.
Қадим Сўғдиёнанинг
Қатларида шони бор,
Чўккан ҳар вайронанинг
Тегар бўлсанг, жони бор.
Чўққига эш салафлар
Сузиб юрар кўкида.
Булутларни қувласанг,
Кароматлар тўкилар.
Қадим Рим осмонида
Таралгандек наъралар,
Кўҳна Шарқнинг бағрида
Чиқди марди-саралар.
Нон, ош берган яроғлар
Тиғдир ёғий кўксига.
Қўпар аланга мисол
Ҳар дил бунда ўксиган.
Адирлар-қирлар оша,
Бир халқ дарёдек тоша,
Юлдуз сўрар тинмайин
Осмонига яраша.
Ўтган мардлар номидан,
Қасос сўрган қонидан,
Хос фатвони кутади
Кечмоқ бўлиб жонидан…
***
Ўша девор,
Сарғимтир девор,
Хонтахтада очилган китоб.
Доналари тасбеҳнинг бедор,
Сир айтади бунда моҳитоб.
Қўзғалади мудраган журъат,
Таваллонинг кўз ёшларида,
Манов нурдир — ўшал ҳақиқат,
Нелар тутган ўз бошларида.
Бир сўз кутиб қанча дил тирик,
Бир калима шунчалар оғир.
Шу бир фатво унга қилкўприк,
Ундан сўнгра борар йўл зоҳир.
Қанисан, тил?
Омин де, ахир!
Қанисан, қўл?
Сурил юзларга!
Чайналгувчи андиша тахир,
Қалқиётир заҳри кўзларга.
Бир дамгина ўчгандек чироқ
Деворлардан оқди қаролиғ
Ва ёришди ҳаммаёқ оппоқ,
Кўзни тилди нурдин битмиш тиғ.
Хонтахтада ёпилди китоб,
Тасбеҳга ҳам тушди сукунат.
Бир сир айтиб ўшал мохитоб,
Қоя янглиғ қўзғалди журъат.
1898 йил. Жавзо. Мингтепа.
Ҳақ сўз келди самодан,
Ул Қодири Худодан,
Омин!
Ўв, мудраган хор замин,
Тотгил исённинг таъмин,
Омин!
Қўпсин мулки наботот,
Айтсин эркка саловот,
Омин!
Юрт шамоли, турақол,
Қирлар узра забтинг ол,
Омин!
Тургил, улуғ сукунат,
Сен ҳам ўзингни кўрсат,
Омин!
Кетмон, бешлик — яроғлар,
Сизни қўллар сўроғлар,
Омин!
Ҳей, булут-ей, жон булут,
Сен-да самони унут,
Омин!
Ёприл ёғий бошига,
Тушов бўл бардошига,
Омин!
Сизда улуғ қудрат бор,
Ҳей, адирлар пурвиқор,
Омин!
Қўзғалсангиз бўлмасми,
Янчинг ғанимни — касни,
Омин!
Уйғон, ғофил кўнгиллар,
Неча йиллик сен қуллар,
Омин!
Суянчингиз Ҳақ бўлсин,
Изингизга нур тўлсин.
Омин!
Омин, мулки мазлум-ей,
Омин, маҳзун кўзлум-ей,
Омин, ҳуркак сўзлум-ей,
Омин!
Омин!
Омин-ей!..
1997 йил