Siz azizlarning qarshingizda “uf-f”lamoq odobsizlik ersa-da, uzr ila bosh egib, ushbuni shunday nomladim.
O‘zbekning atoqli shoiri Rauf Parfining 60 yillik to‘yiga ehtirom ila bag‘ishlayman.
MUALLIFDAN
Ushbu doston 2001-yili Rauf Parfining 60 yillik yubileyiga atab yozilgan edi. Ustoz o‘sha payt bu essening qo‘lyozmasini ko‘rgan, lekin uni chop etish nasib qilmagan edi. Mana, oradan 10 yil o‘tib (2013-yili), ustozning 70 yillik to‘yiga atab, mazkur nazmiy esseni Sizning hukmingizga havola etmoqdamiz.
NAZMIY ESSEDAN KEYIN KELGAN BAG‘ISHLOV
Darvish kelar ming‘irlab,
Yo Hu! Yo Hu!
Ey, yuragi qing‘irlar,
Yo Hu! Yo Hu!
Boshidagi kulohi,
Yo Hu! Yo Hu!
Tog‘ni yopgan matohi,
Yo Hu! Yo Hu!
Yuho-yuho dunyoni
Kashkuliga jolagan.
Xirqasini yopinib,
Tosh bolishni xolagan (xohlagan).
Darvish kelar ming‘irlab,
Ey, yuragi qing‘irlar,
Yo Hu! Yo Hu!
Ollohning bir jazbasi
Poshshoni xor aylagay,
Ollohning bir jazbasi
Og‘ochni dor aylagay.
Darvish kelar ming‘irlab,
Yo Hu! Yo Hu!
Titroq kelsa olamni
Siqib-siqib qilar suv,
Suvni sizib-sizg‘ilab,
Zardobini ichar u,
Ey, yuragi qing‘irlar,
Yo Hu! Yo Hu!..
BIRINCHI BOB
1
“Rau-uff!…”, dedi o‘shanda Vatan:
Dalalar qoraydi qaqshab,
Jimgina quridi dengizlar.
“Rau-uff!”, dedi va yana Vatan:
Yalang‘och qoldilar daraxtlar
Barglarini shamollar yamlab.
“Rau-uff!”, dedi qaydadir Ona:
Sog‘inchlar sanchildi samoga,
Uchdilar sanoqsiz yulduzlar.
“Rau-uff!”, dedi va yana Ona:
Dunyoning izlari qoraydi,
Osmonda qora Oy, qora Oy…
“Rau-uff!”, dedi tag‘in nimadir:
“Rau-uff!… Rau-uff!..”, dedilar,
Qulog‘i teshildi kunlarning.
“Ra-a…” — charchadi zaminu samolar…
“Uf-ff!..”, dedi qartaygan Turkiston,
Bir sokin dovullar turdilar.
O‘v, ona Turkiston, shoir Turkiston!
Kel, bir she’r o‘qiylik yurakdan,
Shoirlar tug‘ilsin sher kabi…
Uf-f!.. Uf-f!.. Uf-f!..
2
Uxlar edi jimgina Qoya,
Boshiga oppoq qor yopinib.
Nafas ham olmasdi bechora,
Qo‘rqardi —
Turmasin tog‘lar otilib.
Qo‘rqardi tog‘lar uyg‘onishidan,
Ko‘chkidan qo‘rqardi,
Qo‘rqardi!
Bo‘ronlar kelganda guvillab,
Bo‘g‘zida yumshardi dardi.
Jimgina,
Tomog‘in ho‘llash-chun
Lablarin tishlardi,
Chetidan
Havolar yutardi yutoqib,
Xo‘rsinib qo‘yardi ketidan.
Lablarin tishlardi.
Lablari
Qonardi yorilib-yorilib.
Quyiga o‘rlagan qon-jilg‘a
Jimgina chertardi torini.
Taralar tovushsiz qon-qo‘shiq,
Qip-qizil Qoya-chi — lovullar.
Bir qo‘pchib qo‘yardi
Daf’atan
Dovullar turganda, dovullar…
3
Qon-jilg‘a kuylagan
Qon-qo‘shiq,
Qon-qo‘shiq
Otilgan qonlardan,
Qoyaning labida yamlangan
Xitobni yashirgin tonglardan!
Tonglari aldoqchi,
Tonglari —
Shahvatdan suzilgan fohisha.
Barchaga jilmayib,
Barchani
Oftobda kuydirar hamisha…
Qon-jilg‘a!..
Qon-qo‘shiq!..
Qip-qizil,
Qip-qizil
Qon Qoya!..
4
Bir qush samolarda kezadi,
Tog‘u toshni yelpir qanoti.
Osmonning cheti yo‘q,
Dalalar
Bormoqda ufqning bo‘g‘ziga botib.
Daryolar — dunyoning hasrati,
Oqadi bo‘g‘riqib, hapriqib.
Mavsumi —
Tog‘larning poyida abadiy
Tashvishli dunyoning afsuni.
Qush esa beparvo,
Parvosi
Qon-qo‘shiq kuylagan cho‘ng Qoya,
“Qi-iyag‘q-q!..
Qi-iyag‘q-q!..” — ovozi,
Devoni xitobi topmas nihoya.
Aylanar, aylanar,
Aylanaverar,
To‘zonlar ko‘tarib zaminda.
“Qi-iyag‘q-q!..” —
Qush tilida munojotim bu,
Bo‘zlarmi bir parcha Vatan g‘aminda?
Vatan —
Qush qanotin nasiymi,
Vatan —
Munojotdir beun, benavo.
Aytilmagan qayg‘udir Vatan,
Vatan —
Bo‘g‘izlarni sovutgan havo.
IKKINCHI BOB
1
Rauf Parfi nega o‘lmadi?
Nega o‘lmaydi Rauf Parfi?
Hamon tirik,
Hamon tirik u,
Hamon tirik shu Rauf Parfi…
Taniysizmi o‘zi Rauf Parfini?
Tanimasangiz, aytay,
Qani, o‘tiring,
Chordona quring,
Ha-a, bemalol…
Men sizga aytsam, birodar,
Shunaqa shoir bor sochlari oppoq.
Bo‘yi pastak, novcha,
Xullas, o‘zgarib turar.
Shu shoir,
Ha-ha, shu shoir
Oltmishga kiribdi pismayib olib,
O‘lmabdi!..
Nega o‘lmaydi axir?
U ulug‘ shoir-ku, ulug‘!..
O‘risdan — Pushkin, Lermontov,
O‘zimizdan — Cho‘lpon, Nosirlar,
Aqdan esa — Bayronu Lorka,
Yana qancha-qancha ulug‘lar
Qirchinida qiyrilgan axir!
Nega tirik hamon bu shoir?..
2
Rauf Parfini o‘ldirish kerak,
O‘ldirish kerak Rauf Parfini…
Yo‘llasakmi erksiz ellarga —
Hur so‘z uchun jon talosh bo‘lgan,
Hokimi mutlaqlar hukmidan titrar
Xalqlarning bag‘riga otsakmi uni?
Yoki jo‘natsakmi ayolu go‘dak
Urushdan dod solgan sho‘rlik yurtlarga.
Unda she’r yozardi bu shoiri zor
Urush haqida.
Ko‘zyoshlar haqida.
Har holda o‘sha yoqlarda
O‘lib ketarmidi
Otilibmi,
Osilibmi,
Chopilibmi,
So‘yilibmi,
Ko‘milibmi,
Ne bo‘lganda ham bir balo bo‘lib.
U esa oltmishga kirsa,
Ozod Vatanda pismayib olib.
O‘zbekiston xalq shoiri
Rauf Parfi…
3
Rauf Parfi ham bola bo‘lgan,
Go‘dak deyman-da.
Hovlidagi kichkina bog‘ning
O‘rik, olmasiga bog‘langan
Chitta qopli belanchagida
Chalqancha yotardi podshoh bo‘lib.
Ikki-uchdamidi o‘shanda yoshi…
Har holda g‘ujjo-g‘uj barglar oralab
Osmonni topardi bemalol.
Yo‘q,
Uning boshiga tushmadi olma,
Hatto o‘rik ham.
Faqat unda qushlarni ko‘rdi,
Yaproqlarni likobcha qilib
Qo‘shiqlar kuylagan qushlarni.
Ha, ular sayrardi “chug‘ur-chug‘ur”lab
Jimitdek bolaning quloqlariga
Samoviy falsafa durlarin quyib
Qanotli oshiqlar tilida.
Yotaverdi shundayin Rauf
Osmonga termulib,
Qushlarni tinglab.
Keyin ne bo‘ldiyu turdi o‘rnidan.
Qorni bilan sidirilib
Tushib keldi belanchagidan
Va yugurdi o‘choq boshida
G‘imirlagan onasi tomon.
— Oyi, — dedi qichqirib Rauf, —
Men shoir bo‘laman, oyijon!
Ona lolu yoqasin tutar,
Bir qarich bolaning so‘zlaridan
Shoshgancha aqli, qotadi hayron.
— Shoir neligini bilurmisan, bolam? —
Deya yelkasidan tutar onasi, —
Aqling yetadimi o‘zi bu gapga?
— Shoirlar osmonda uchib yuradi,
Sayrashar daraxtning shoxiga qo‘nib
“Chug‘ur-chug‘ur, chug‘ur-chug‘ur”!..
4
Nihoyat ulg‘aydi o‘shal jinqarcha,
Tuppa-tuzuk shoir ham bo‘ldi.
Endi uni taniy boshladi
O‘z yurtida, o‘zga yurtlarda…
Qay kun edi
O‘ris shoiri
Yo‘qlab keldi uni tuyqusdan.
Bir-ikkita “oqi”dan “so‘yib”,
Mehmon qildi shoir ham xursand.
So‘ng suhbat qurdilar hayot haqida.
She’riyat haqida.
Millat haqida.
Ko‘proq savol berdi shirakayf mehmon:
— Почему ты много пьешь, Рауф?
— Потому что она горькая.
— Почему тебя зовут Рауфом?
— Потому что у нас когда устает,
Что нибуд надоесть или,
От глубины сердца скажут
“Uf-f!..”
(Как у вас, не знаю.)
Так что этот надземной мир
Пока скажет “Ра”
Учтанет от меня
И выдохнет долгий-долгий “уф-фф”.
От этого и получиться “Рауф-ф”…
— Odnako… Axir!..
O‘zbekchani bilaman-ku men.
(Ha, aytganday, Rauf Parfi bilan
Bir bora so‘zlashgan odam
Kitobdami
Yoki tildami,
O‘zbekchalab so‘zlay boshlaydi
O‘rik shoxidagi qushlarday xuddi.)
— Nega endi sochlaring oppoq
Ey, o‘zbekning darvish shoiri?
— Aslida bu sir,
Lekin aytaman.
Men she’r yozardim qaysi bir kuni,
She’r o‘qirdim Turksiton haqda.
Yig‘lardim ham shekilli, bilmam,
Tafsilotlar esimda qolmas.
O‘shanda
Ovutmoqchi bo‘ldimi xalqim
Yoki ayadimi balo-qazodan,
Boshimni siladi kaftlari bilan.
Olov edi bu kaftlar biram,
Lovullardi bu millat zotan.
Cho‘g‘ tekkanday bo‘lib boshimga
Olib qochdim uni kaftlardan.
Olib qocharkanman, uni tuyqusdan
Urib oldim Quyosh ko‘ksiga.
Boshim kuydi,
Sochlarim kuydi
Va oqardi qordayin oppoq.
Shundanmi,
Dalasi ham oppoq o‘zbekning…
— Ha, aytganday, Rauf…
— Savollarni qo‘y endi, do‘stim,
Yaxshisi, kel, olaylik buni.
Achchiq kesar axir achchiqni!..
5
Allaqaysi muhtasham binoda
Bir kuni
Allaqaysi jamg‘arma yoki
Qanaqadir nomli uyushma
Uyushtirdi ko‘rgazma. Unga
Yig‘ildilar bir to‘p bekorchi.
Shunda edi Rauf Parfi ham,
Axir u-ku buyuk bekorchi.
Kutishardi kimnidir intiq,
Kelarmidi biron kattakon
Ko‘rgazmani ochib bergani.
Bir payt
Bo‘yinbog‘lar qoldi pitirlab,
Tizildilar eshik og‘zida.
Kirib keldi kattakon
Atrofida shotirlar bilan.
Tanir edi uni shoir ham,
Tanigandek u buni.
Har holda u ham
Doxil edi adabiyotga.
Ko‘rgazma ta’rifin qotirayotgan
Yonidagi amaltalabning
So‘zlariga zo‘raki
Quloq tutgan kattakon
Ko‘rib qoldi Rauf Parfini.
Ohori to‘kilgan ko‘ylakda
Mung‘ayib turgan
Soch-soqoli oppoq shoirni.
— Ie, Rauf aka, bormisiz?
Omonmisiz har qalay, aka?
Silliq edi uning so‘zlari,
Yuzlari,
Sarposi,
Silliq edi Kattakonning o‘zlari.
Bir tamshandi
Yumshoq kaftdan
Oriq barmoqlarin olarkan shoir.
— Hamon pul yo‘q, — dedi u, —
Yuz gramning vasli ham tanqis.
Kattakon negadir chog‘landi,
Paypasladi silliq kastimin
Shakli buzilmagan cho‘ntaklarini.
Afsus, puli yo‘q edi uning,
Pul olib yurmasdi cho‘ntagida ham.
Axir pul na darkor
O‘zi davlat bo‘lgach,
O‘zi hukumat?
Kattakon imladi-da yonidagiga,
Jo‘nab qoldi xayr-xo‘sh nasiya.
“Yonidagi” shoirni eltdi
Turfa rangli bufetga sari
Va shipshigach bufetchiga rov,
Kattakonga ergashdi yana.
Yuz gramm araqni quyib bufetchi
So‘rar ekan shoirga, dedi:
— Ne bor sizday alkash odamga
Kattakonlar yurgan bu yerda?!
— Ko‘chalar ham to‘la kattakon,
Qayda yuray,
Ne qilay axir?! —
Dedi shoir xijolat tortib.
So‘ng
Men ham xalq shoiriman.
Demoqchi bo‘ldi,
Lekin uyaldi,
Yo‘q edi guvohnomasi.
Ko‘tardi-da yuz grammni shahd,
Tamshanib-tamshanib qo‘ydi ketidan.
6
Bir kuni shoirning uyiga
G‘alati shoir keldi.
Qo‘llari to‘la surat
Igna bilan chizilgan.
Yuzi qoramtir-zahil,
Ytaladi muttasil.
She’rlari sodda, lekin
Ehtiros to‘la ekan.
O‘rischa aytilganda.
She’rlar edi “blatnoy”,
Devona yuraklarga
Yoqib tushar misli moy.
Shoir so‘rar shoirdan:
— Qalay uyoqda hayot?
Falon-falon shoirlar
Topmoqda nedan najot?
Chekdi narigi shoir.
Ichdi berigi shoir,
Umidning kallasida
Chiroq yondi haytovur.
— Axir xayol — parizod.
Uni sevar odamzot.
Qul deb qo‘ygach Yaratgan
Kim ham yashardi ozod?
Birov bunda, kim unda.
Yorug‘ ham qaro kunda
Oppoq qog‘oz topolsang.
Tolening bori shu-da.
Tun yarim bo‘lgan payti
Ikkisi o‘zga qaytdi.
Rauf Parfi hov barcha
Shoirga salom aytdi.
Olgach to‘yib xo‘rsinib,
Tark etdilar kursini.
7
Shoirning xosxonasi.
Ya’ni qabul joyi bor.
“Navoiy-30”ning shundoq yonida
Yalang‘och qahvaxona
Kelganda qadrdonlar
Bo‘lar unga boshpana.
Men ham keldim bir kuni
Ustozni yo‘qlab.
Bilmayman, ushbu suhbat
O‘shanda bo‘lganmidi.
Yoki xayollarimda
Rost kabi unganmidi.
O‘rtada bitta “shisha”.
Ketdik suhbatga tusha:
— Nega ko‘p ichasiz, aka?
— Chekaman yana tag‘in.
— Nega oppoq sochingiz?
— Boshqa rang yarashmaydi.
— Shoir bo‘ldingiz nechun?
— Daraxtda sayramoq-chun
Yursam osmonda uchib.
— Shoirlarni jinni deydilar?
— Ha-a… Undaylar ham bor. —
Aqlsizlar so‘zi bu.
Lekin
Jinni kim o‘zi,
Ya’ni jinli deyman-da?
O‘zga olam bilan so‘zlashadi u.
Demakki, emasdir bizning kemada.
Aybmi shu?
Shoirlar ham ehtimol
Doxildirlar o‘zga olamga.
Balki xilqatdirlar farishta misol…
Oshirvordimmi?..
Ne tong,
Banda banda ekan-da.
— O‘zbekiston xalq shoirisiz?
— Znachogim yo‘qdir lekin.
— Ozodlik nimadir?
— Ozodlik?.. Savollarning kamligi.
Yana tag‘in… Bilmadim…
— Yig‘lab ham turasizmi?
— Vatanimni o‘ylasam.
— Armoningiz ham bordir?
— Vatan.
— Orzuingiz?
— Vatan.
— Quvonchingiz?
— Vatan.
— Andug‘ingiz?
— Vatan.
— Yana-chi?
— Hammasi Vatan.
— Uf-ff!
Uf tortib yubordim daf’atan
Va uyaldim qilmishimdan tez.
Ustoz jilmaydi.
Uf tortardi axir bu maskan,
Yo‘llar,
Avtolar,
Uf tortardi bu shahri azim,
Uyog‘i tog‘lar,
Bog‘lar,
Daryolar,
Va hokazo kazo-kazolar.
Tortar edi olam uf
Tishlari ortidan.
Go‘yoki
Og‘ziga solingandek qulf.
Uf-ff!..
8
Rauf Parfi nega o‘lmadi?
Oltmishga kiribdi pismayib olib…
2001-yil, mart-avgust